طبق آخرین گزارش فصلی مرکز آمار ایران از وضعیت بازار کار در بخش‌های مختلف اقتصادی، اشتغال در بخش کشاورزی دچار رکودی شدید شده و از تعداد فعالان این حوزه کاسته شده است؛ به‌نحوی‌که طی یک سال اخیر تقریبا هر دو دقیقه یک کشاورز روستایی، از این بخش خارج شده است.

ریزش نیروی کار در بخش کشاورزی در حالی رخ داده است که طبق آخرین آمارهای مرکز آمار ایران در پاییز ۱۴۰۱، شاخص مقدار تولیدات بخش کشاورزی نیز نسبت به مدت مشابه سال قبل، افت ۷.۱ درصدی داشته و رشد اقتصادی منفی را در این بخش رقم زده است.

بسیاری از فعالان این حوزه عملکرد وزارت جهاد کشاورزی دولت ابراهیم رئیسی را «فاجعه‌بار» توصیف کرده‌اند و به همین دلیل نیز ۲۲ فروردین سال جاری، محمدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی، به‌دلیل عملکرد ضعیف از کار برکنار و محمد آقامیری به‌عنوان سرپرست این وزارتخانه مهم و حیاتی در ایران منصوب شد.

آمارها نشان می‌دهد سهم بخش کشاورزی از بازار کار طی پنج سال اخیر حدود سه درصد کاهش یافته است و کشاورزان به کار در بخش‌های صنعتی و خدماتی روی آورده‌‌اند.

بررسی روند وضعیت اشتغال در بخش کشاورزی طی زمستان پنج سال اخیر نشان می‌دهد که سهم اشتغال بخش کشاورزی از بازار کار از ۱۶ درصد در زمستان ۱۳۹۷، به حدود ۱۳ درصد در زمستان ۱۴۰۱ رسیده است. این سهم در ۱۸ سال پیش ۲۰.۸ درصد بود.

وب‌سایت اکوایران نیز در گزارش تازه خود نوشته است که علت اصلی کاهش سهم اشتغال بخش کشاورزی در ایران، تشدید مشکلات اقتصادی و عقب ماندن از تحولات صنعتی و فناوری در دهه‌های اخیر است که به بالا رفتن هزینه‌ها منجر می‌شود.

آمارهای ترسناک

بررسی داده‌ها حاکی از آن است که وضعیت ریزش نیروی کار کشاورز در بخش روستایی، بیش از ۱۰ برابر بخش شهری است. به‌طور کلی برای مقایسه داده‌های بازار کار بهتر است که وضعیت اشتغال در هر فصل را با موقعیت مشابه در سال قبل از آن مقایسه کرد. از این طریق می‌توان اثر نوسانات فصلی بر بازار کار را محو کرد. در همین راستا طی زمستان پنج سال اخیر حدود ۶۱ هزار کشاورز شهری از این بخش بازار کار خارج شدند، درحالی‌که این میزان در روستاها بیش از ۶۱۵ هزار نفر بوده‌ است.

طبق داده‌های مرکز آمار ایران، تعداد شاغلان کشاورز روستایی از دو میلیون و ۸۱۸ هزار نفر در زمستان ۱۳۹۷، به دو میلیون و ۲۰۲ هزار نفر در زمستان ۱۴۰۱ رسیده است.

به بیان دیگر طی پنج سال اخیر به‌طور میانگین سالانه ۱۲۳ هزار کشاورز روستایی، کشاورزی را رها کرده‌اند. نکته بسیار تامل‌برانگیز این است که خروج روستاییان از شغل کشاورزی طی یک‌سال اخیر، بسیار بالاتر از میانگین پنج‌ساله است، به‌طوری که از زمستان ۱۴۰۰ تا زمستان ۱۴۰۱ بیش از ۲۳۷ هزار کشاورز روستایی، این شاخه از اشتغال را ترک کرده‌اند.

در واقع می‌توان گفت طی یک سال اخیر، روزانه ۵۴۹ نفر از کشاورزان روستایی، کشاورزی را رها کرده‌اند و به بیان دیگر، تقریبا هر دو دقیقه (۱۲۰ ثانیه) یک کشاورز روستایی، از این بخش خارج شده است.

تغییر شغل کشاورزان روستایی در ایران به چندین دلیل عمده اتفاق می‌افتد که یکی از اصلی‌ترین آن‌ها، کمبود فرصت‌های شغلی در بخش کشاورزی است. از سوی دیگر تغییرات آب‌وهوایی و خشکسالی باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی و کاهش درآمد کشاورزان شده است.

عوامل دیگری نیز مانند کمبود منابع آبی، نبود سرمایه‌گذاری کافی در بخش کشاورزی و توجه نکردن به توسعه پایدار در این بخش نیز باعث شده است که بسیاری از کشاورزان روستایی به شغل‌های صنعتی و خدماتی روی آورند.

فعالان حوزه کشاورزی در ایران می‌گویند اگر مشکلات اقتصادی و افزایش روزافزون هزینه‌های تولید در این بخش ادامه داشته باشد، با وجود معضل مهم کم‌آبی، باید در انتظار تعطیلی کامل کشاورزی در ایران و تغییر کاربری زمین‌ها طی سال‌های آتی بود.

جواد ساداتی‌نژاد، وزیر برکنار شده جهاد و کشاورزی ایران، پیش از این در سخنانی قابل‌تامل گفته بود: «در بخش کشاورزی آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد و وقتی آمار و اطلاعات نداشته باشیم، نمی‌توانیم برای بخش کشاورزی درست تصمیم‌گیری کنیم. آمار و اطلاعات غیرواقعی، امنیت غذایی مردم را با چالش جدی روبرو می‌کند. مثلا گفته می‌شود ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار پیاز داریم، اما وقتی دقیق‌تر بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که ۶ هزار هکتار است.»